„Það er alveg ótrúlega niðrandi og illa hugsandi að nota slíkt orð gagnvart fólki sem er fárveikt,“ segir Þráinn Farestveit, afbrotafræðingur og framkvæmdastjóri Verndar, í samtali við mbl.is um áhrif orðanotkunar í fangelsiskerfinu. Hann gerir meðal annars athugasemd við notkun á orðinu betrun.
„Þetta segir sig sjálft. Við erum alltaf að tala þennan hóp niður. Þetta er okkar veikasta fólk. Fólkið sem fer í gegnum þetta kerfi, fólkið sem fer í gegnum Hlaðgerðarkot, SÁÁ og Krýsuvík upp til hópa.“
„Allt í einu ertu versta manneskja í heimi“
Upplifa að kerfið sé að refsa þeim
„Menn eru alltaf að tala um að breyta, gera betur og þeir hafi aðrar hugmyndir um hvernig kerfið virkar – við erum búin að tala um þetta fram og til baka í áratugi og það liggur fyrir að það er vilji fyrir því að breyta inntaki refsinga, þannig að maður veiti þeim sem í fangelsum eru meðferð og endurhæfingu,“ segir Þráinn.
Þegar spítali er settur upp eru tilteknir sérfræðingar fengnir í vinnu fyrir allt sem þarf til að bæta þá sem inn á spítalann koma, „þannig er það ekki í fangelsunum“. Þar starfa nokkrir félagsráðgjafar sem þó vinna fyrir utan fangelsin og koma þangað inn á milli og svo fangaverðir.
„Þeir sem eru í fangelsunum upplifa alltaf að kerfið sé að refsa þeim, alveg sama hver starfsmaðurinn er. Þannig að auðvitað hafa þeir ekki fullt traust til sálfræðinga eða ráðgjafa á vegum kerfisins – ef þeir t.a.m. segja eitthvað sem gæti kannski virkað á móti þeim í fullnustunni,“ segir Þráinn.
Þess vegna hafi starfsfólk Verndar lagt ríka áherslu á að hætt sé að nota ákveðið orðalag um fangelsiskerfið, og sérstaklega einstaklingana innan fangelsanna.
„Í grunninn erum við bara litlir hræddir strákar í fangelsi“
Betrun er gildishlaðið orð
Að sögn Þráins er orðið betrun gildishlaðið orð. Það segir okkur að einstaklingurinn sem verið er að þjónusta sé á einhvern hátt gallaður.
„Við notum ekki svona niðurlægjandi orð vegna þess að það hefur áhrif á fólkið sem við erum að tala um,“ segir hann. Þegar talað sé um að aðstoða eða veita meðferð og endurhæfingu hafi orðin merkingu en orðið betrun þýði ekki neitt, „það er ekkert innihald í því“.
„Ef skoðað er orðið meðferð, þá erum við með sérfræðinga sem geta veitt tiltekna meðferð í tilteknum málum. Svo ertu með endurhæfingu og það eru líka sérfræðingar sem veita fólki endurhæfingu. Ég hef ekki hitt neinn betrunarfræðing, ekki hingað til allavega.“
Segir hann eðlilegt að fólk átti sig ekki á því að það grípi til þessarar orðanotkunar af því að það hefur ekkert annað og flestir tali í þessa átt.
Þá segir hann orðið betrun standa í lögum um fullnustu en að í ádeiluskýrslu Ríkisendurskoðunar segi að: „Í lögum um fullnustu refsinga er talað um betrun fanga. Að mati Ríkisendurskoðunar er það hugtak gildishlaðið og ekki nægjanlega lýsandi fyrir þá vinnu sem á sér stað innan fangelsiskerfisins. Embættið telur betur fara á því að ræða um endurhæfingu fanga þegar fjallað er um heilbrigðisþjónustu, nám og störf fanga“.
Bætir Þráinn við að orðið „taki niður þá sem um er talað“ og það eigi sér ekki grunn í því sem verið er að tala um.
„Mér fannst ég bara vera settur í geymslu“
Ekkert sem heiti fyrrverandi fangi
Að sögn Þráins er ekkert til sem heitir fyrrverandi fangi.
„Ef betrun er gildishlaðin, hvað er þá að vera fyrrverandi fangi, eða vistheimilisbarn, eða fyrrverandi krabbameinssjúklingur?“ segir hann og heldur áfram:
„Þetta segir sig sjálft. Við erum alltaf að tala þennan hóp niður. Þetta er okkar veikasta fólk. Fólkið sem fer í gegnum þetta kerfi, fólkið sem fer í gegnum Hlaðgerðarkot, SÁÁ og Krýsuvík upp til hópa.
Við erum með þetta fólk meira og minna í höndunum en svo erum við alltaf að spyrja okkur að því af hverju það sem við erum að gera virkar ekki, við sem erum alltaf að tala niður til þeirra.“
Þá segir hann orðið fíkill ekki eiga að vera notað í dag, „frekar myndirðu segja að viðkomandi væri með fíknivanda eða fíknisjúkdóm, alls ekki að hann sé fíkill“.
„Það er alveg ótrúlega niðrandi og illa hugsandi að nota slíkt orð gagnvart fólki sem er fárveikt,“ segir Þráinn.
Þráinn Farestveit
