Hver er munurinn á því að neyta fíkni­efna í jakka­fötum eða í neyðar­skýli

Bryndís Rós Morrison og Björk Davíðsdóttir skrifa

Umræðunni um einstaklinga sem glíma við fíknisjúkdóma hættir til að verða afar neikvæð gagnvart þeim sem um ræðir. Fyrst og fremst eru þetta einstaklingar sem eiga jafnan tilverurétt í samfélaginu líkt og aðrir. Það er samfélagslegt álitamál að einstaklingur megi ekki neyta vímuefna nema innan ákveðins ramma sem samþykktur er af samfélaginu. Einstaklingurinn sem samfélagið vill ekki hafa í garðinum hjá sér, er jafnan kallaður „þetta“. Sá aðili á ástvini, fjölskyldu, jafnvel börn og hefur jafnvel stundað nám og átt áhugamál.

Ýmissa hluta vegna þróar sá aðili með sér mjög alvarlegan fíknsjúkdóm og fjölskyldan situr eftir í heljargreipum því það er litla hjálpa að fá, bæði eru langir biðlistar og lítið af úrræðum til ásamt útbreiddri fáfræði og fordómum. Til að koma með dæmi til samanburðar, væri hægt að líkja þessum þunga vanda sem að fíknisjúkdómurinn er, við einstakling sem greinst hefur með krabbamein á lokastigi. Krabbameinið er sjáanlegt á mynd, þar af leiðandi er hægt að fá meðferð við því eins fljótt og það greinist. Einstaklingur með krabbamein fær lyfjameðferð á spítala og stuðning frá fjölskyldu og vinum, jafnvel söfnunum á Facebook. Það er samfélagslega samþykktur sjúkdómur. Hvað ef það væri hægt að taka mynd af fíknisjúkdómi? Myndu sömu mannréttindi gilda fyrir þann einstakling?

Hér í Hafnarfirði er haldið á lofti umræðu um sterkari fjárhagsstöðu í bæjarfélaginu og meiri uppbyggingu, inni í þessari uppbyggingu ætti þá að vera gert ráð fyrir hópum sem tilheyra öllum stéttum samfélagsins. Í sömu umræðu er talað um að Hafnarfjörður sé bær fólksins. Hins vegar er staðreyndin sú að biðin eftir félagslegum úrræðum lengist, ásamt því að samstarf við Laufey, nærþjónusta fíknimeðferðar sem þjónustar fólk sem glímir við bæði alvarlegan fíkni- og geðvanda er ábótavant. Reykjavíkurborg er bæði með VoR Teymi og Housing First, ásamt því að vera með öruggt skjól fyrir konur og karla sem eiga engin hús að vernda - Konukot og Gistiskýlin. Hvar er gert ráð fyrir þessum úrræðum hjá Hafnarfjarðarbæ?

Í lokaverkefni sem skrifað var af tveim nemendum við Háskóla Íslands um Neyslurými, af hverju og hvernig? kemur fram að mannréttindi eru ekki forréttindi og einstaklingar sem nota vímuefni hafa hvorki fyrirgert mannréttindum sínum né þeim rétti að lifa við bestu mögulegu heilsu miðað við aðstæður. Það eru ekki forréttindi að vera til, fá húsnæði og mat, það eru mannréttindi. Fólk með fíknisjúkdóm virðist þurfa að berjast fyrir því að vera til dag frá degi. Einstaklingar með fíknisjúkdóma eru oft með andlegt mein sem þeir deyfa með vímugjöfum. Ætlum við sem samfélag að neita þeim um lágmarks sjúkraþjónustu, húsaskjól og hlýju? Myndir þú sem einstaklingur neita krabbameinssjúklingi um sömu þjónustu og útskúfa hann algjörlega úr venjulegu samfélagi líkt og ef um einstakling með fíknisjúkdóm væri að ræða?

Þegar litið er yfir kosningaloforð flokka í Hafnarfjarðarbæ, þá er sorglegt að sjá að málefni jaðarsetts fólks eru ekki ofarlega á baugi. Einstaklingurinn skiptir okkur Vinstri Græn máli. Við viljum ganga lengra í félags- og velferðarmálum og sýna fram á það að þó svo andleg veikindi hrjái einstakling að þá getum við sem samfélag hjálpað honum að standa aftur upp.

Bryndís Rós Morrison er í stjórn SÁÁ og skipar 5.sæti á lista VG Hafnarfirði og Björk Davíðsdóttir er fangavörður og skipar 12.sæti á lista VG í Hafnarfirði.


Heimsókn í Batahús

Framkvæmdastjóri Verndar Þráinn Farestveit ásamt einum stjórnarmanni samtakanna Guðrúnu Þorgerði Ágústsdóttir höfðu mælt sér mót við forstöðumann Batahúss Agnar Bragason og Jón Ólafsson. Áfangaheimilið stendur við Ránargötu 11 en forstöðumaður heimilisins segir að markmiðið sé að hjálpa fyrrverandi dómþolum að aðlagast samfélaginu á ný og koma í veg fyrir endurtekin afbrot. Búsetu í Batahúsi er ætlað að hjálpa þeim þar búa að afla sér fræðslu/menntunar til að auðvelda þeim aftur innkomu á vinnumarkað. Átta herbergi og stúdíóíbúð í og við Batahús eru mjög snyrtileg og mikill áhugi fyrir velferð og stöðu þeirra sem þar búa. Agnar forstöðumaður Batahússins segir að tilgangurinn sé að bjóða fyrrverandi dómþolum upp á húsaskjól og stuðning. Þar verður þeim einnig boðið upp á aðstoð til að vinna gegn fíknivanda og endurteknum afbrotum. Einnig er þar í boði hugleiðsla, bataganga, núvitund og „svett“ sem eru nokkur af þeim lykil atriðum sem nefnd voru í þessu létta spjalli sem við áttum við þá félaga. Batahús er einstaklingsmiðað bataúrræði við enda afplánunar þar sem einstaklingum er boðin heimilisaðstaða til allt að tveggja ára eða eftir atvikum til skemmri tíma segir Agnar. Unnið er með einstaklingum á jafningjagrundvelli út frá hugmyndum um áfallamiðaða nálgun. Eitt af megin markmiðum Batahúss er að skapa aðstæður þannig að einstaklingur geti beint sjónum sínum frá neyslu og afbrotum að sjálfsstyrkingu, vinnu, námi og samfélagslegri virkni. Aðstæður eru skapaðar með virðingu og kærleika að leiðarljósi. Félagið Bati sem stendur að baki Batahúss eru frjáls félagasamtök. Stofnun Batahússins byggir á skýrslu sem starfshópur á vegum félagsmálaráðherra skilaði árið 2019. Þar var talin þörf á frekari úrræðum fyrir dómþola eftir að afplánun lýkur. Agnar segir að með Batahúsinu sé fyrst og fremst verið að skapa jarðveg sem notendur verða sjálfir að rækta. Vernd fangahjálp og Batahús ræddu um mikilvægi þess að samþætting ólíkra kerfa væri komið á í ljósi reynslunnar og nauðsynlegt væri að fá alla að sama borði til þess að skapa grunn að frekari endurhæfingu dómþola. Þess ber að geta að eitt af áfangaheimilum Verndar var um árabil rekið að Ránargötu 10 sem er húsið sem stendur beint á móti Batahúsi.


Skimað fyrir veirunni í fangelsum

Halldór Valur Pálsson, forstöðurmaður fangelsa 
Fréttablaðið/Stefán

Heilbrigðisstarfsfólk hefur mætt í fangelsi til að skima fyrir kórónaveirunni hjá föngum eftir athugasemdir frá umboðsmanni Alþingis.

Skúli Magnússon, umboðsmaður Alþingis, heimsótti Litla-Hraun eftir yfirlýsingu frá Afstöðu – félagi fanga um ólíðandi ástand í fangelsum landsins vegna sóttvarna­ráðstafana og tafa á rannsóknum lögreglu.

Skúli sagði helst kvartað um töf á prófum til að staðfesta smit eða losa fanga úr sóttkví. Að hans mati er mjög brýnt að prófanir fari fram eins fljótt og frekast er kostur þar sem fangar eru í talsvert annarri stöðu en al­mennir borgarar sem geta sjálfir leitað eftir þessum prófum eða haft frumkvæði að því.

Halldór Valur Pálsson, forstöðumaður fangelsa, segir fangelsismálayfirvöld taka heils hugar undir með honum.

„Við erum jafnframt sammála því að einangrun og sóttkví komi öðruvísi niður á mönnum sem eru frelsissviptir og þess vegna höfum við lagt okkur öll fram um að hafa þessi mál eins lítið íþyngjandi og frekast er kostur innan þess sem okkur er unnt,“ segir Halldór Valur.


Fyrri áfallasaga rauður þráður hjá föngum

Arndís Vilhjálmsdóttir geðhjúkrunarfræðingur í geðteymi fangelsa gerði viðtalsrannsókn á íslenskum kvenföngum. Þar kom fram að allar konurnar höfðu orðið fyrir alvarlegum áföllum sem leiddi þær út í vímuefnavanda og neyslutengd afbrot. Svipaðar niðurstöður hafa komið fram í erlendum rannsóknum. 

Alvarleg áföll sem leiddu til vímuefnavanda og neyslutengdra afbrota er rauður þráður í reynslu íslenskra kvenfanga samkvæmt nýrri íslenskri rannsókn. Geðhjúkrunarfræðingur segir það koma heim og saman við sambærilegar rannsóknir erlendis.„Sífellt fleiri erlendar rannsóknir sýna að áföll geta leitt til afbrotahegðunar og jafnvel fangelsisvistar síðar meir á ævinni. Það er mikilvægt  að samfélagið sé meðvitað um þessi tengsl,“ segir  Arndís Vilhjálmsdóttir geðhjúkrunarfræðingur í geðteymi fangelsa. Arndís gerði nýlega rannsókn þar sem hún ræddi við níu íslenska kvenfanga um reynslu þeirra. Niðurstöðurnar koma heim og saman við það sem hún hafði áður kynnt sér um þessi mál. „Í þeim viðtölum sem ég tók kom fram að margar konurnar höfðu orðið fyrir  kynferðislegu ofbeldi eða vanrækslu heima hjá sér í æsku. Margar höfðu verið í barnaverndarúrræðum sem börn og verið á meðferðarheimilinum. Það rýmar við erlendar rannsóknir sem hafa verið gerðar á karl-og kvenföngum en í þeim kemur áberandi áfallasaga yfirleitt fram,“ segir Arndís. Arndís segir að konurnar hafi svo lýst því hvernig þær leiddust út í vímuefnaneyslu-og vanda  sem bjargráð til að flýja eða lifa af erfiðar aðstæður og eða minningar.„Það er þekkt að áföll í æsku geta valdið því að fólk leitar í vímuefni til að sefa þessa vanlíðan og síðan leiðir neyslan af sér afbrot til að fjármagna neysluna. Þetta átti við allar konurnar sem ég ræddi við,þær voru allar inni vegna neyslutengdra brota,“ segir hún. Hún segir að flestar konurnar hafi farið í vímuefnameðferðir en fundist vanta að þar væri unnið úr áföllunum. Úrvinnsla áfalla væri forsenda þess að ná bata.„Ég vona að við séum sem samfélag að komast á þann stað að það verði hægt að grípa fyrr inn í og skoða þessa tengingu milli áfalla og slíkra vandamála síðar á ævinni,“ segir hún. Arndís leggur jafnframt áherslu á að það sé alls ekki sama sem merki milli áfalla og afbrotahegðunar heldur aðeins að ómeðhöndluð áföll geti aukið líkur á afbrotahegðun og fangelsisvist síðar meir.

Berghildur Erla Bernharðsdóttir 

 


Ekki barna­hneigðin sem kemur í veg fyrir að með­ferð virki

Anna Kristín Newton, sálfræðingur, hefur um árabil veitt gerendum kynferðisbrota meðferð. 
Fréttablaðið/Valli

Anna Kristín Newton, sál­fræðingur, segir að mál manns á Akur­eyri sem á að vista utan í­búa­byggðar vegna barna­hneigðar hans og hættunnar sem börnum stafar af honum, sé lík­lega eins­dæmi.

Maðurinn glímir, auk barna­hneigðar sinnar, við tals­verða þroska­skerðingu auk annarra skerðinga. Maðurinn hefur sætt þungri lyfja­með­ferð sem var ætlað að bæði bæta á­stand hans og draga úr kyn­hvöt, á­rásar­hneigð og þrá­hyggju hans en að með­ferðin hefur litlu skilað, auk þess sem sál­fræði­með­ferð hefur engu skilað.

„Hjá honum er það kannski ekki endi­lega barna­hneigðin sem kemur í veg fyrir að með­ferðin virki heldur þessi mikla þroska­skerðing sem gerir það að verkum að með­ferð gagnast ekki,“ segir Anna Kristín.

Fjallað var um mál mannsins í síðasta mánuði á vef Fréttablaðsins en þar kom fram að héraðs­dómur Norður­lands eystra herti nýverið öryggis­gæslu hans þannig að hann verður fluttur fjarri í­búa­byggð þar sem hann mun sæta gæslu allan sólar­hringinn, verður alltaf að vera með gæslu­manni utan dyra og auk þess sem það verður að tryggja að hann komist ekki í ná­vígi við nein börn eða minni máttar.

Maðurinn er talinn mjög hættulegur börnum og kemur fram í skýrslu geðlæknis, sem reifuð er í dómi, að ef hann fái tækifæri til muni hann misnota börn og jafnvel drepa þau. Þar kemur enn fremur fram að maðurinn, sem er á þrítugsaldri, sé greindur með miðlungs þroska­hömlun og að greindar­vísi­tala hans mælist 42. Þroski hans er metinn á við sex til níu ára gamalt barn auk þess sem hann er með veru­lega skerðingu at­ferlis, ADHD, mót­þróa­þrjósku­röskun og mál­helti.

Þá kemur fram að maðurinn eigi sér langa sögu um að á­reita börn og mis­nota þau kyn­ferðis­lega allt frá því að hann var að­eins 11 ára gamall. Geð­læknirinn segir manninn hel­tekinn af barnagirnd og að allt hans líf snúist um það.

Líkur á broti minnka um helming við meðferð

Anna Kristín segir að það sé vitað að af þeim sem að þiggja með­ferð þá dragi það úr á­hættu og líkum á frekari brotum.

„Líkur á því að ein­hver brjóti aftur af sér minnkar um allt að helming, ef þau fá við­eig­andi með­ferð,“ segir Anna Kristín og á þá helst við sál­fræði­með­ferð.

„En svo getur lyfja­með­ferð verið mikil­væg við­bót.“

Hún segir að ef fólk með barna­hneigð sem ekki er með skerðingar sé lík­legra til að vera mót­tæki­legt fyrir með­ferð og það geti búið sér til ein­hvers konar inn­sæi um sjúk­dóm sinn.

„Þá er hægt að koma auga á hugsunar­villur sem þau hafa betri tök á að leið­rétta,“ segir Anna Kristín.

Ólíkir hópar

Anna Kristín segir að innan hópsins sem brjóti gegn börnum séu þó nokkrir ó­líkir hópar.

„Það virðist vera að sumir séu hrein­lega fæddir með kyn­ferðis­legar langar sem beinast fyrst og fremst að börnum, og hafa aldrei fundið fyrir kyn­ferðis­legum löngunum eða kenndum til full­orðinna. En svo er annað hópur sem brýtur af sér en hefur líka kenndir til full­orðinna en vegna að­stæðna, skorts á fé­lags­færni eða getu til að tengjast öðru fólki, þá leita þau á börn frekar en að stofna til full­orðins sam­bands,“ segir Anna Kristín.

Þriðji hópurinn er svo sá sem að skoðar mjög mikið af barna­níðs­efni og segir hún að hegðun þessa hóps virki stundum eins og fíkni­hegðun og þeir séu sí­fellt að leita að ein­hverju nýju og ein­hverju grófu.

„Það er hegðun sem er að hluta til á­ráttu­kennd. En sam­kvæmt lögum er þetta allt fólk sem myndi falla undir það að hafa brotið á börnum, en mögu­lega af sitt­hvorri á­stæðu,“ segir Anna Kristín og að með­ferðin verði að taka mið af því.

Hún segir lítið vitað um ná­kvæman fjölda þeirra sem glíma við barna­hneigð en rann­sóknir á­ætla að það megi gera ráð fyrir að um það bil eitt prósent full­orðinna karl­manna sé með slíkar hneigðir sam­kvæmt greiningar­kerfi DSM.

„En það er þannig að sumir sem eru með kenndir til barna eru líka með kenndir til full­orðinna. Það er ekkert endi­lega allir með 100 prósent barna­hneigð og að vera með barna­hneigð gerir fólk ekki sjálf­krafa hættu­legt því er erfitt að setja alla undir sama hatt,“ segir Anna Kristín og að með­ferð gagnist sumum betur en öðrum.

Anna Kristín tekur þó fram að þótt svo að mögu­lega sé um að ræða ein­stakt til­felli hjá manninum fyrir norðan þá séu ein­staklingar í hverju sam­fé­lagi sem séu hættu­legir öðrum og mikil­vægt er að reyna draga úr þeirri hættu með við­eig­andi leiðum.


Fjölskylduleyfi

Tekið hefur verið mikilvægt skref í fullnustu dóma utan fangelsa en fangelsismálastofnun hefur ákveðið að heimila þeim sem dvelja á Vernd að sækja um fjölskylduleyfi. Eru þessar breytingar gerðar í samstarfi við Vernd og gildir slíkt leyfi eingöngu fyrir þá dómþola sem í fangelsi höfðu áunnið sér þann rétt. Ekki er mögulegt að ávinna sér slíkan rétt eftir að dvöl er hafin á Vernd.

Þrátt fyrir að nafnið gefi það til kynna að eingöngu fjölskyldufólk fá slík leyfi er það ekki þannig, allir sem uppfylla slík skilyrði geta sótt um. Samkvæmt 59. gr. fullnustulaga sem fjallar um reglubundin dags- og fjölskylduleyfi en í 3. mgr. segir „Nú hafa fanga verið veitt dagsleyfi á samfelldu tveggja ára tímabili og hann staðist skilyrði þeirra og er þá heimilt að veita honum allt að 48 klukkustunda fjölskylduleyfi ef slíkt telst gagnlegt sem þáttur í refsifullnustu eða til að búa fanga undir að ljúka afplánun. Slíkt leyfi skal að jafnaði vera frá kl. 12 á hádegi til kl. 12 á hádegi“ í umsókn þar sem dómþoli óskar eftir slíku leyfi þarf dómþoli upplýsa því hvernig hann hyggst verja leyfinu, hvern hann hyggst heimsækja og hvar hann mun dveljast.

Áður en leyfi er veitt er heimilt að leita staðfestingar hjá viðkomandi á því að af heimsókn geti orðið. Fjölskylduleyfi mega vera mest fjögur á ári og þurfa 90 dagar að líða milli slíkra leyfa. Vernd telur að þetta skref sé mikilvægt í því að styðja við og aðstoða dómþola við það að aðlagast samfélaginu að nýju eftir langvarandi dvöl í fangelsi, jafnvel áratug hjá þeim sem lengst dvelja. Endurhæfing þeirra sem dvelja á Vernd er mikilvæg ekki síst í því ljósi að dvöl þeirra á Vernd getur varað í allt að 18 mánuði. Vernd fagnar þessum breytingum og samtökin eru þess full viss að einstaklingar sem fá slík leyfi munu standa sig.

 


Um­boðs­maður Al­þingis heim­sótti Litla-Hraun

Skúli Magnússon segir mikilvægt að einangrun eða sóttkví sé ekki lengri en þörf er á hjá föngum. 
Fréttablaðið/Eyþór

Margir greindust á Litla-Hrauni í síðustu viku með Co­vid-19. Um­boðs­maður Al­þingis kannaði að­stæður í fangelsinu í gær. Hann segir að­gengi fanga að skimun mikil­vægt svo að ein­angrun lengist ekki ó­þarf­lega.
Um­boðs­maður Al­þingis kom at­huga­semdum sínum varðandi ein­angrun og sótt­kví fanga á Litla-Hrauni munn­lega til fangelsis­mála­yfir­valda eftir heim­sókn em­bættisins í fangelsið í gær.

Við væntan­lega lokum málinu með bréfi en helstu at­huga­semdum hefur verið komið á fram­færi við fangelsis­mála­stjóra og for­stöðu­mann fangelsisins og það er góður vilji til sam­vinnu af þeirra hálfu,“ segir Skúli Magnús­son, um­boðs­maður Al­þingis.

Til­efni heim­sóknarinnar var meðal annars fréttir um heim­sókna­bann og tak­markanir í fangelsinu eftir kóróna­veiru­smit meðal fanga í síðustu viku. Rætt var við for­stöðu­mann fangelsisins, annað starfs­fólk og svo við fanga, bæði í sótt­kví og ein­angrun.

„Það er búið að haga málum þannig að fangar geta verið eins mikið og hægt er frjálsir ferða sinna og þannig búið að skipta fangelsinu upp að menn eru annað hvort í ein­angrun saman eða í sótt­kví saman,“ segir Skúli. Allt fangelsið var í annað hvort sótt­kví eða ein­angrun.

Í fáum til­fellum var þetta ekki hægt. Því hafa nokkrir fangar verið inni í klefa og ekki getað farið fram eða notað sam­eigin­lega að­stöðu í ein­angruninni.

Skúli segir helst kvartað um töf á prófum til að stað­festa smit eða losa fanga úr sótt­kví. Því hafi upp­hafs­degi smits seinkað eða sótt­kví verið lengri en nauð­syn­legt var.

„Ein­angrun og sótt­kví kemur öðru­vísi niður á mönnum sem eru frelsis­sviptir en þeim sem eru frjálsir ferða sinna,“ segir Skúli. Því hafi verið skoðað hvort sótt­kví og ein­angrun væri sem minnst í­þyngjandi.

„Að mínu mati var þetta mjög brýnt og það verður að hafa það í huga með þessa menn að þeir eru í tals­vert annarri stöðu en al­mennir borgarar sem geta sjálfir leitað eftir þessum prófum eða haft frum­kvæði að því,“ segir Skúli. Á­ríðandi sé að fangelsis­mála­yfir­völd sjái til þess að það sé gert eins skjótt og hægt er.


Neyðarskýli

Starfsmaður Verndar fór í heimsókn í Neyðarskýlið Grandagarði 1a og fékk frábæra móttöku af starfsmanni neyðarskýlisins að Grandagarði en þar tók móti mér Írisi Ósk Ólafsdóttir teymisstjóri sem þekkir vel til starfsemi Verndar. Margir af gestum neyðarskýlanna eru fyrrverandi skjólstæðingar Verndar og vakti það áhuga okkar á að kynna okkur starfsemina betur. Þá hefur Vernd verið í góðu samstarfi við VoR-teymi Reykjavíkurborgar sem einnig hefur góða tengingu við Vernd og þá sem sækja sér þjónustu í Neyðarskýlin. Það var gott að sjá hversu vel er haldið utan um þá sem þjónustuna sækja og metnaður lagður í að öllum líði sem best. Húsnæðið er vel búið húsgögnum og aðstöðu til þess að mæta þörfum þeirra sem þangað koma.

Í Reykjavík eru þrjú neyðarskýli fyrir heimilislaust fólk. Þau eru opin alla daga frá kl. 17:00 til kl. 10:00 næsta dag. Boðið er upp á kvöldverð og morgunmat auk stuðnings og þjónustu frá VoR-teymi og starfsfólki neyðarskýlanna. Ákveðinn fjöldi gistiplássa er í hverju neyðarskýli en engum er vísað frá.

 

Neyðarskýlið Grandagarði 1a, sem var opnað þann 13. nóvember 2019, er fyrir yngri heimilislausa karlmenn. Þar eru 15 gistipláss og er neyðarskýlið opið alla daga frá kl. 17:00 til kl. 10:00. Gestum neyðarskýlisins er boðið upp á húsaskjól, hvíld, hreinlæti, næringarríkan mat og fatnað. Einnig er boðið upp á nálaskiptiþjónustu og fræðslu fyrir þá sem það vilja. Hlutverk neyðarskýlisins er að veita heimilislausum karlmönnum með miklar og flóknar þjónustuþarfir tímabundna dvöl og aðstoð til að eiga sjálfstætt og innihaldsríkt líf. Markmiðiðið er að mæta þörfum dvalargesta á heildstæðan og einstaklingsmiðaðan hátt. Hugmyndafræði skaðaminnkunar er höfð að leiðarljósi í þjónustu við þá gesti sem dvelja í neyðarskýlinu. Markmið skaðaminnkandi inngripa er að aðstoða fólk við að halda lífi, að koma í veg fyrir óafturkræfan skaða, að viðhalda heilsu og að auka lífsgæði og heilsufar.

 

Neyðarskýlið Grandagarði | Reykjavik

  • Neyðarskýlið við Grandagarð er fyrir yngri heimilislausa karlmenn.
  • Við Grandagarð eru 15 gistipláss.
  • Neyðarskýlið er opið alla daga frá kl. 17:00 til kl. 10:00 næsta dag.

 

Gistiskýlið Lindargötu | Reykjavik

  • Gistiskýlið við Lindargötu er fyrir heimilislausa karlmenn.
  • Á Lindargötu eru 25 gistipláss.
  • Gistiskýlið er opið alla daga frá kl. 17:00 til kl. 10:00 næsta dag.
  • Boðið er upp á kvöldhressingu og morgunmat.

 

Konukot | Reykjavik

  • Fyrir heimilislausar konur.
  • Í Konukoti eru 12 gistipláss.
  • Konukot er opið alla daga frá kl. 17:00 til kl. 10:00 næsta dag.

Þráinn Farestveit

 

 

 

 

 


Skor­a á stjórn­völd að líta upp úr minn­is­blöð­um sótt­varn­ar­lækn­is

Forsvarsmenn Afstöðu, félags fanga á Íslandi, skora á stjórnvöld að líta upp úr minnisblöðum sóttvarnarlæknis og skoða stöðuna víðar í samfélaginu. Félagið tekur undir áhyggjur Fangavarðafélags Íslands um að ástandið í fangelsum landsins þarfnist umbóta.

Í áskorun til yfirvalda, sem send er vegna árásar fanga á fangavarðar um síðustu helgi, segir Afstaða að það sé réttmæt og nauðsynleg krafa að breytingar verði gerðar á vistun fólks sem glímir við geðræn veikindi. Jafnvel þurfi að útbúa sérstakt úrræði fyrir þá fanga sem teljast of hættulegir fyrir vistun á geðdeild en séu of veikir til að afplána refsingu í hefðbundnu fangelsi.

„Veikt fólk í fangelsum getur orðið mjög hættulegt sér, samföngum og starfsfólki. Ítrekað hefur það komið upp að andlega veikt fólk ráðist á og veiti öðrum áverka. Bæði Afstaða og geðheilsuteymi fangelsanna hafa haft verulegar áhyggjur enda hefur þessum tilvikum fjölgað á umliðnum árum. Þá hafa Afstaða og fangaverðir í langan tíma bent á að öryggi og aðbúnaði í fangelsum væri ábótavant þar sem andlega veiku fólki hefur fjölgað í fangelsum landsins auk þess að vímuefnavandinn er stjórnlaus á Litla-Hrauni,“ segir í áskoruninni.

Þar segir enn fremur að lög um fullnustu refsinga segi að hún eigi að fara fram með öruggum og skilvirkum hætti. Staðan sé ekki þannig í dag.

Fangavarðafélag Íslands hefur sent áskorun til yfirvalda vegna ástandsins en tilefnið var árás fanga á fangavörð í fangelsinu á Hólmsheiði um síðustu helgi.

„Það er krafa Fangavarðafélags Íslands að verulegar breytingar verði að eiga sér stað á vistun einstaklinga sem eiga við geðræn veikindi. Slíkir einstaklingar eru bæði starfsfólki fangelsanna og öðrum föngum hættulegir. Ítrekað hefur það komið upp í fangelsum að andlega veikir einstaklingar ráðist á og veiti öðrum áverka. Bæði starfsfólki og samföngum,“ segir meðal annars í áskoruninni.

 

Afstaða hefur sent sambærilega áskorun á yfirvöld þar sem segir að fangelsi séu undirmönnuð, fagfólki hafi fækkað og fangaverðir hafi hvorki menntun né þjálfun til að meðhöndla andlega veikt fólk. Á sama tíma neiti geðdeildir að taka við föngum sem glíma við geðræn veikindi.

Félagið segir álagið á starfsfólk fangelsanna sé gríðarlegt og veikindi, vanlíðan og starfsleiði séu orðin áberandi.

„Afstaða skorar á stjórnvöld að líta upp úr minnisblöðum sóttvarnarlæknis og skoða stöðuna víðar í samfélaginu. Það þarf að stíga inn í fangelsin og leysa úr þeirri stöðu sem komin er upp. Það þarf að tryggja öryggi í fangelsunum til þess að ná markmiði laga um fullnustu refsinga,“ segir í yfirlýsingu Afstöðu.

Þá segir þar að félagið meti það svo að dómsmálaráðherra ætti að skipa nefnd með fulltrúum ráðuneyta dómsmála og heilbrigðis, Fangelsismálastofnunar, Afstöðu, fangapresti, fangavarðafélaginu, Vernd og geðheilsuteyminu til að fara yfir stöðuna og leggja til úrbætur.

Áskorun Afstöðu í heild sinni:

Afstaða, félag fanga á Íslandi, harmar þann atburð sem átti sér stað í fangelsinu á Hólmsheiði laugardaginn 15. janúar síðastliðinn en þá réðst fangi að fangavörðum með alvarlegum afleiðingum. Það er réttmæt og nauðsynleg krafa að verulegar breytingar verði gerðar á vistun fólks sem glímir við geðræn veikindi og jafnvel að ráðist verði í að útbúa sérstakt úrræði fyrir þá fanga sem teljast of hættulegir fyrir vistun á geðdeild en eru of veikir til að afplána refsingu sína í hefðbundnu fangelsi. Afstaða hefur mjög ákveðnar hugmyndir um það hvernig hægt er að leysa málið án þess að það kosti meira en fyrirhugaðar framkvæmdir á fangelsinu Litla-Hrauni.

Veikt fólk í fangelsum getur orðið mjög hættulegt sér, samföngum og starfsfólki. Ítrekað hefur það komið upp að andlega veikt fólk ráðist á og veiti öðrum áverka. Bæði Afstaða og geðheilsuteymi fangelsanna hafa haft verulegar áhyggjur enda hefur þessum tilvikum fjölgað á umliðnum árum. Þá hafa Afstaða og fangaverðir í langan tíma bent á að öryggi og aðbúnaði í fangelsum væri ábótavant þar sem andlega veiku fólki hefur fjölgað í fangelsum landsins auk þess að vímuefnavandinn er stjórnlaus á Litla-Hrauni. Í fyrstu grein í lögum um fullnustu refsinga segir: „Markmið laga þessara er að fullnusta refsinga fari fram með öruggum og skilvirkum hætti og að sérstök og almenn varnaðaráhrif refsinga séu virk“. Með þessu er verið að segja að það eigi að tryggja öruggt vinnuumhverfi innan fangelsanna og að allur aðbúnaður eigi að styðja við að markmið laganna náist. Þannig er staðan ekki í dag.

Fangelsi landsins eru undirmönnuð, fagfólki hefur verið fækkað og fangaverðir hafa hvorki menntun né þjálfun til að meðhöndla andlega veikt fólk. Endurmenntun er engin og vilji virðist ekki vera til að færa nám fangavarða á háskólastig, til dæmis með því að samtvinna það námi í lögreglufræðum. Á sama tíma neita geðdeildir að taka við föngum sem glíma við geðræn veikindi. Álagið sem skapast á starfsfólk fangelsanna er gríðarlegt og nú er svo komið að veikindi, vanlíðan og starfsleiði eru orðin áberandi sem einnig leiðir til þess að ekki er unnt að tryggja öryggi fanga og starfsfólks.

Afstaða skorar á stjórnvöld að líta upp úr minnisblöðum sóttvarnarlæknis og skoða stöðuna víðar í samfélaginu. Það þarf að stíga inn í fangelsin og leysa úr þeirri stöðu sem komin er upp. Það þarf að tryggja öryggi í fangelsunum til þess að ná markmiði laga um fullnustu refsinga. Að mati Afstöðu ætti dómsmálaráðherra þegar í stað að skipa nefnd með fulltrúum ráðuneyta dómsmála og heilbrigðis og einnig Fangelsismálastofnunar, Afstöðu, fangapresti, fangavarðafélaginu, Vernd og geðheilsuteyminu til þess að fara yfir málið og koma mjög fljótlega með tillögur að úrbótum í fangelsiskerfinu þegar kemur að andlega veiku fólki.


Geðheilsuteymi fanga tryggt til frambúðar með föstu fjármagni

Í ljósi góðrar reynslu af þjónustu geðheilsuteymis fanga hefur heilbrigðisráðherra ákveðið að tryggja rekstur þess til frambúðar með föstu fjármagni. Teymið var sett á fót sem nýsköpunarverkefni á sviði geðheilbrigðismála til eins árs árið 2020 og síðan framlengt um eitt ár. Algjör stakkaskipti hafa orðið á geðheilbrigðisþjónustu við fólk sem afplánar dóma í fangelsum með tilkomu teymisins, líkt og að var stefnt og ljóst er að þörfin fyrir þjónustuna er mikil.

„Það leikur enginn vafi á því hversu mikilvæg þessi þjónusta er og því viljum við festa hana í sessi og sinna henni vel. Góð líðan og andleg heilsa er okkur öllum mikilvæg og getur í tilvikum þessa hóps skipt sköpum“ segir Willum Þór Þórsson heilbrigðisráðherra.

Geðheilsuteymi fanga er rekið af Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins en sinnir þjónustu á landsvísu. Framan af sinnti teymið einkum þjónustu við einstaklinga sem sæta afplánun eða gæsluvarðhaldi en sinnir nú einnig í vaxandi mæli eftirfylgd með föngum sem eru á reynslulausn. Teymið sinnir almennri geðheilbrigðisþjónustu, svo sem greiningu og meðferð geðraskana, fíknivanda og taugaþroskaraskana, t.d. ADHD, auk þess að annast tilvísanir á aðra þjónustu eftir þörfum. Þjónustan er þverfagleg og er veitt með heimsóknum í fangelsin, símaviðtölum og fjarfundabúnaði. 

Fjöldi þjónustuþega tvöfaldaðist milli ára

Á fyrsta starfsári sínu 2021 vann teymið að því að móta og skipuleggja þjónustu sína samhliða því að veita mjög aðkallandi geðþjónustu í fangelsum landsins til að mæta uppsafnaðri þörf. Fyrstu 10 mánuði ársins (jan. – okt.) sinnti geðheilsuteymið 95 einstaklingum en heildarfjöldi samskipta var 687. Á sama tímabili árið 2021 sinnti teymið 191 einstaklingi en heildarfjöldi samskipta var 2.140. Fjöldi þjónustuþega tvöfaldaðist því milli ára.

Eins og áður segir veitir geðheilsuteymi fanga þjónustu í öllum fangelsum landsins, þ.e. á Hólmsheiði, Litla Hrauni, Kvíabryggju og á Sogni. Teymið telur 4,3 stöðugildi, þ.e. yfirlækni í fullu starfi, 1,7 stöðugildi hjúkrunarfræðinga og 1,6 stöðugildi sálfræðinga. Árlegur kostnaður við rekstur teymisins nemur um 84 milljónum króna sem með ákvörðun heilbrigðisráðherra er nú hluti af föstu framlagi inn í rekstrargrunn Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins.


Hópsmit á Litla-Hrauni

Komið er upp hópsmit í fangelsinu að Litla Hrauni. Fangar eru afar ósáttir við þær sóttvarnaaðgerðir sem verið er að grípa til og sætta sig illa við einangrun.

Þetta er samkvæmt heimildum Vísis en staðan í fangelsinu í morgun var sú að föngum var ekki hleypt út úr klefum sínum í morgun. Og fylgdir það sögunni að þeir hafi ekki fengið morgunmat á þeim tíma sem þeir eru vanir.

„Staðan er þannig, svo það sé sagt hreint út, að það er komið upp hópsmit meðal fanga á Litla-Hrauni. Það sem verið er að gera núna er að kortleggja stöðuna, gera sér grein fyrir útbreiðslunni og á meðan það er í gangi takmörkum við samband milli deilda og húsa,“ segir Páll Winkel fangelsismálastjóri í samtali við Vísi.

Hann segir að þeir sem greinst hafi smitaðir séu 15 til 20 en enn er verið að taka sýni. Smitið var að koma upp og ráðstafanir sem gerðar eru séu í samráði og samstarfi við sóttvarnalækni.

„Við útfærum við þetta eins og frekast er unnt í samræmi við meðalhóf þó þannig að við tryggjum sem kostur er að smit berist ekki víðar.“

Sem þýðir þá hvað fyrir fangana?

„Þetta þýðir fyrir fangana sama og fyrir fólkið í landinu. Þeir sem eru smitað-ir af covid þurfa að einangra sig með sama hætti og annar staðar en við erum að athuga hvort unnt sé að flytja þá saman á deild sem eru með smit, þannig að þeir þurfi ekki að vera einangraðir inni á klefum.“

 

Ljósmynd Egill


Tuttugu fangaverði vantar til starfa

 

Fangaverðir hafa verulegar áhyggjur af öryggi sínu í fangelsum landsins vegna viðvarandi undirmönnunar. Á Kvíabryggju er til dæmis aðeins einn fangavörður á næturvöktum með 22 fanga og á Hólmsheiði eru þrír fangaverðir á næturvöktum með 50 fanga.Fangaverðir eru orðnir þreyttir og pirraðir á undirmönnun í fangelsum landsins og kalla eftir úrbótum í þeim efnum. Þeir segja að öryggi þeirra sé stefnt í hættu með allt of fáu starfsfólki því dæmin hafi ítrekað sýnt að fangar geti verð mjög veikir og hættulegir.Garðar Svansson, fangavörður á Kvíabryggju er trúnaðarmaður Fangavarðafélags Íslands.Við ráðum ekki við stöðuna eins og hún er í dag til þess að tryggja fullkomið öryggi í fangelsunum. Við erum að fá erfiðari einstaklinga inn í fangelsin, andlega veika fanga og því miður þá hefur Fangelsismálastofnun ekki þau úrræði að fjölga fangavörðum í samræmi við erfiðleika fanga,“ segir Garðar.Garðar segir það skort á peningum til Fangelsismálastofnunar, sem sé afleitt því það vanti tilfinnanlega fleiri fangaverði til starfa svo ástandið geti verið ásættanlegt.„Við teljum að það séu allt að tuttugu stöðugildi, sem vantar í fangelsiskerfið til þess að öryggi fanga og fangavarða sé fullt tryggt, já, tuttugu stöðugildi.“Garðar Svansson, trúnaðarmaður fangavarða hjá Fangavarðafélagi Íslands Íslands og fangavörður á Kvíabryggju. Garðar segir að í fangelsinu á Hólmsheiði séu aðeins þrír fangaverðir á næturvöktum með allt að 50 fanga og eins og dæmi sýna, sumir þeirra mjög veikir og hættulegir. Þá er aðeins einn fangavörður á næturvöktum á Kvíabryggju með 22 fanga.„Því miður eru erfiðir einstaklingar að valda okkur fangavörðum skaða og samföngum.Við erum mjög hræddir um okkar öryggi og það er ástæðan fyrir því að við sendum þetta ákall út til ráðherra og forstöðumanns Fangelsismálastofnunar um að það þurfti að bæta aðbúnað og öryggi í fangelsum,“ segir Garðar, trúnaðarmaður og fangavörður á Kvíabryggju.